ئەرێ ڕوژیگرتن کارتێکرن ل سەر مێشکی هەیە؟ یان ب تنێ برسیبونە؟
 

بەرهەڤکرن: ڤەگێڕ رمضان حاجی
زانکویا جیهان-دهۆک/ بەشێ کارگێری کار

هەمی زیندەوەران پێدڤی ب خوارنێ هەیە بۆ ب دەست خستنا ئەوێ وزا  پێدڤی بۆ ئەندامێن لەشی بۆ کارکرنێ، هەروەسا ڤەخوارنا ئاڤێ بۆ لەشی گرنگیا وێ کێمتر نینە ژ خوارنێ یان هەناسەدانێ. ل دەمێ ب ڕوژی بی لەش ئەوێ خوارن و ئاڤێ ژ دەست دەت ئەوا پێدڤی بۆ کار و چالاکیان، هەمانتشت بۆ مێشکی ژی گونجایە، ئێکە ژ ئەوان ئەندامێن لەشی یێن پێدڤی ب خوارن و ڤەخوارنێ هەی دا بشێن ب شێوەیەکێ ئاسایی کاربکەن، چدبیت گەلەک کەس پرسیار بکەن کاریگەریا روژیێ ل سەر مێشکی چیە؟ ئەرێ کارتێکرنێن ئەرێنی چنە؟
دێ ل خوارێ بەحس کەین.

هەمی ئەندامێن لەشێ مروڤی میکانیزما تایبەت ب خوڤە هەیە، ل دیڤ بوارێ خوراکی چالاکیێن ناڤخویێن وان دهێنە گوهرین ژبەرهندێ برسیەتی ب تنێ کارتێکرنێ ل میتابولیزمێ ناکەت، کۆ بریتیە ژ گوهرینا خوارنێ بۆ وزێ د لەشی مروڤی دا، مێشک گورانکاریان دروست دکەت و لەشی د گوهریت ب پشتبەستن ب ئاستێ هورمونان وەکی ئەنسولین کۆ ئاستێ شەکرێ دناڤ لەشی دا رێکدئێخیت و چەندین هورمونێن دی دهێنە دەردان بۆ ئەوێ چەندێ لەش شیان هەبن خۆ لبەر کێمیا شەکرێ بگریت هەروەسا ئاستێ شەکرێ د ناڤ خوینێ دا پارێزیت. ئاڤ پێکهاتەکێ سەرەکی یێ خانێن لەشێ مروڤیە ژ وان وەکی خانێن مێشکی ژبەرهندێ مێشک میکانیزما ژ دەست دانا ئاڤێ د لەشی دا کێم دکەت ل دەمێ ب روژی دا بشت ڕێژا  شێ لەشی پارێزیت وەکی کێمکرنا بەرهەمئینانا میزێ و خوهدانێ. بەلێ دڤێت ئەڤ چەندە ل بەرچاڤ بهێتە وەرگرتن ئەڤ میکانیزمە بۆ دەمەکێ دیارکریە ئەگەر دەمێ بێ خوارنێ گەلەک درێژ بۆ چێدبیت ببیتە نەباشی بو لەشێ مروڤی. دڤێت ل دەمێ پاشیڤێ هەتا دەمێ فتارێ ئەو خوارن و ڤەخوارنێن پێدڤی بو لەشی ب گشتی و مێشکی ب تایبەتی بهێنە دابینکرن دا لەش بشێت ل دەمێ روژیێ دا میکانیزما خۆ ب باشی و چالاک ئەنجام دەت .

کارتێکرنا روژیێ لسەر مێشکی:

روژی هوشیاریێ (ادراک) د گوهریت: برسیەتی زێدەتر دەمارێن ناڤ مێشکی چالاک دکەت یێن کونترولا هوشیاریێ دکەن، ئەڤەژی دبیتە ئەگەرێ زێدەبونا هوشیاریێ و هەستیاریێ ل سەر هندەک هەستان وەکی نموونە هەستێ بهێنکرنێ چێدبیت بهێزتر بکەڤیت، بەلێ دگەل ئەڤێ چەندێ ژی بارودوخێن نەباش درست دکەت لسەر رەفتار و تورەییا کەسێن روژیگر. هەروەسا ژ باشیێن روژیێ زێدەبونا خۆ ڕاگرتنێ (التحمل): دگەل بەردەوامیا روژیێ مێشک سیگنال بۆ لەشی فرێدکەت ل سەر خۆڕاگرتنێ دژی بێی خوارن و ڤەخوارنێ، هەروەسا ب رێکا هندەک هورمونان برسیەتیێ کونترول دکەت ئەڤ هورمونە ب ڕاگڕتنا ئارەزویا خوارنێ ( قمع الشهية) ناسیارن، تایبەتی ل دەمێ خوارنا پاشیڤێ خوارنا ( نیشاستە) تێدا بهێنەخوارن ئەڤ چەندە دشێت کارێ ئەڤان هورمونان د لەشی دا تێکبدەت، ئەڤەژی کاریگەریەکا نەرێنی هەیە ل سەر کونترولکرنا مێشکی بۆ هەستێ برسیەتیێ هەر ژبەرهندێ ئەگەر خوارنێن (نیشاستە ) تێدا بهێنە خوارن ل دەمێ پاشیڤێ  زویتر هەستێ برسیەتیێ چالاک بیت و مروڤ زیتر هەست برساتیێ دکەت. هەروەسا خالەکا دی یا گرنگ مێشک ئەوان شەکرێن دناڤ زەرزەوات و فێقی دا و ترشێن چەوری وەکی ئومێگا ٣ و ئومێگا ٦ یێن ناڤ ئەڤوگادۆ و گیز و  زەیتا زەیتونا دا هەین، هەروەسا پروتینێ ئاژەلی ب کارئینیت وەکی گوشتێ ماسیێ و مریشکێ بۆ رێکخستنا کارکرن ئەندامێن لەشی دەمێ ڕوژیگرتنێ دا ئەڤ خوارن خۆراگرتنێ لسەر برسیەتیێ زێدەدکەن و شێوەکێ کاریگەرتر کاردکەت بەراورد خوارنێن پروسێسکری و سورکری. هەروەسا هاریکارە بۆ دابەزاندنا کێشا لەشی چونکی مێشک ئەوی چەوریێ هەلگرتی د ناڤ لەشی دا ب کاردئینیت بۆ وەرگرتنا وزێ بەلێ دابەزینا کێشا لەشی یا ب مەرجە دڤێت خوارنێن تەندروست بهێنە خوارن دەمێ پاشیڤ و فتاران بۆ پاراستنا هەڤسەنگیا هورمونان، دویرکەفتن ژ خوارنێن پروسێسکری و دەولەمەند ب شەکر و چەوریان. هەروەسا خالا دوماهیێ برسیەتی دەمێ روژیێ دا هاندانا درستکرنا بیردانکا درێژخایەن دەت، ئەڤ چەندە ڤەدگەریت بۆ پروسێسا مێشکی و کێمبونا بکارئینانا وزێ، ژبەرهندێ روژیگرتن دبیتە دەرفەتەکا باش بۆ خواندنێ و چالاکیێن بیرکاری هەروەسا ژبیرنەکرنا زانیاریان .

دڤێت ئەڤ کارتێکرنە ( ژیێ کەسی ، ساخلەمیا جەستەیی و دەرونی ) بەرچاڤ بهێنە وەرگرتن ، ژ کەسەکی بۆ ئێکێ دی جدایە.

ژێدەر:

[1] KELLY PLOWE. CAN’T STOP SNACKING AFTER DINNER? HERE ARE 6 WAYS TO KICK THE HABIT FOR GOOD. RETRIEVED ON THE 10TH OF MARCH, 2022.

[2] HARVARD MEDICAL SCHOOL. HUNGER AND THE BRAIN. RETRIEVED ON THE 10TH OF MARCH, 2022.

[3] FERNANDO GÓMEZ-PINILLA. BRAIN FOODS: THE EFFECTS OF NUTRIENTS ON BRAIN FUNCTION. RETRIEVED ON THE 10TH OF MARCH, 2022.

[4] YUKINORI HIRANO, & MINORU SAITOE. HUNGER-DRIVEN MODULATION IN BRAIN FUNCTIONS. RETRIEVED ON THE 10TH OF MARCH, 2022