تیورا ژویژی٭” و شۆبنهاور"

بەرهەڤکرن: شیان مەهدی کانیسارکی
بەرپرسێ ئەکادیمیا جیهان- دهۆک

تیورا ژویژی* د هێتە نیاسین ب دویربوونا ژویژیان، ئەو ژی هزرەکا فەلسەفیە کۆ فەیلەسۆفێ ئەلمانی ئارسەر شۆبنهاور”ی 1788-1860ز” پەسەندکرییە. باس د وێ کێماسیا مرۆڤایەتی دکەت ئەڤا دناڤبەرا حەزا مرۆڤی ژ نێزیکبوونا هەستێن بۆ کەسێن دی و ترس ژ ئەشکەنجەدانا هەستان یان یا دەروونی، کۆ ئەڤ تشتە ژ نێزیکبوونێ چێدبیت. ئەڤ تیورە پشتی بەلاڤبوویە ب دەمەکێ کورت بوویە ژێدەرەکێ ب هێز بۆ بابەتێن فەلسەفی، زانستێن دەروونی و پەیوەندیێن مرۆڤی.

بکارئینانا ژویژی وەکی سۆمبۆل:

د ئێک ژ پەرتووکێن خوە دا شۆبنهاری ژویژی وەکی سۆمبۆلەکی بکارئینایە ژ بۆ شرۆڤەکرنا سرۆشتێ پەیوەندیێن مرۆڤان. د شەڤەکا زڤسنانێ یا سڕ و سەقەمدا، کومەکا ژویژیان پێکڤە کومبوون داکۆ ئێک و دوو گەرم بکەن، بەلێ دەمێ وان ڤیایی گەلەک خوە نێزیکی ئێک بکەن ئەو ستری”شویژنێن” وان دچوونە د لەشێن وانڕا، ئەڤێ چەندێ ژی ئێکا هند ژوان چێکر گەلەک خوە نێزیکی ئێک و دوو نەکەن. هەروەسان دەمێ گەلەک دویرژی دکەتن سڕێ ئەو دبرن! ل دویماهیێ ژی وان دویراتیەکا بچویک هێلا دناڤبەرا ئێک دوو دا، نە گەلەک نێزیک ب ئێشن، نە ژی هند دویر سڕ وان ببەت. ئانکۆ “گەرمکرن، بێی ئێشاندن”. لەوڕا شۆبنهاری ژی ئەڤ گیانەوەرە بۆ شڕۆڤەکرنا ڤی بابەتێ پەیوەندیێن مرۆڤان هەلبژارت داکۆ بۆ خەلکێ بێژیت و بکەتە نموونە کۆ ئەم مرۆڤ پێدڤی نێزیکبوونا ئێک و دووینە چونکی ئەم پێدڤی ڤیانێ و حەزژێکرنێینە، لێ ترسەکا دناخێ مە دا هەیی ژ وان پەیوەندیان کۆ دبیت ئەو نێزیکبوونە ل شوینا ڤیانێ و گەرمێ، نەڤیانێ، بریندارکرنێ ددویڤخوەدا بینیت. هەروەسان خاڵەکا دی ژی یا جوان دیاردکەت ئەوژی دەمێ گەلەک خوە نێزیکی کەسەکی دکەی دێ زوی ژێ تێربی ئەگەر ئەو کەس کی بیت و چەند خوەشتڤیێ بەر دلێ تەبیت”ئەگەر خوە هەڤژین ژی بن” دڤێت سنۆر دناڤبەرا واندا هەبن، لێ باهرا پترا مە ڤی تشتی نزانن، هەڤژینێن نوکە وەکی “بەنکێن دویڤ همبانێ نە”، دڤێت دویراتیەک هەبیت.

ژ لایێ دەروونی ڤە:

کارتێکرنا ڤێ تیورێ ل سەر شرۆڤەکرنا دەروونی، ئێک ژ وان کەسێن ڤێ تیورێ کارتێکرن لێکری زانایێ دەروونی “سیگمۆند فرۆید”بوو کۆ ب بۆچوونا وی شرۆڤەیەکا جوان تێدا دیتبوو ب ناڤێ “هەڤدژیا پەیوەندیێن مرۆڤایەتی” کۆ تێدا هندەک ژ مرۆڤان د دوودلن د چوونا دناڤ پەیوەندیێن کویردا ترس ژ زیانێ. هەروەسان “پێڤەگرێدان ب تیورا گرێدانێ” ب ناڤێ ATTACHMENT THEORY کۆ دبیتە چەند بەشەک ژوانان، (پێڤەگرێدانا ئێمناهیێ) کۆ تاک تێدا هەڤسەنگیەکا ڕاست و درست و تەدروست د ئێخیتە دناڤبەرا نێزیکبوونێ و ئازادیێدا.

تیورا ژویژی ژلایێ ڕۆمانسی ڤە:

د پەیوندیێن سۆزداریدا مرۆڤ دشێت لەزاتیا ژدەستدانێ ببینیت، چونکی ئەڤ جووتێ لبەربیتن پەیوەندیەکا سۆزدارێ درستبکەت، چونکی بۆ وی/وێ تشتەکێ نوی یە و ژ خوینگەرمی دێ ب لەز بەرڤەچیت، دێ سنۆزان بەزینیت، چەند بلەز بەرەڤ ڤێ پەیوەندیێ ڤە بچیت، دێ بلەزتر ژێ دویرکەڤیت ڤە. وەکی تیری دەمێ ژ کڤانی دەردکەڤیت چ جاران نا بڤڕیت ڤە، چونکی ڵ دەستپێکێ هند خوە نێزیککر ستریێن وی/وێ چوونە د لەشێ لایەنێ دی ڕا، ترسەک چێبوو، یا ئێشانێ و ئازارێ. ئەڤەژی ئێک ژ وان ئەگەرایە کۆ نوکە ڕێژەیا ژێکڤەبوونێ هەتا لدەف ژن و مێران ژی زێدەبوویە، چونکی باهرا پترا وان (پتر ژن) هزردکەت چ سنۆر دناڤبەرا وێ و هەڤژینێ وێ دا نینن و دڤێت ببیتە جێمکێ وی، ئەو نزانیت جێمک ژی ژ ئێک و دوو د جودانە. نەبوونێ بوشاییەکێ ئانکۆ نەبوونا هەناسێ، ب شێوەیەکێ دی ئانکۆ دێ هەردوو مرن لبەر سڕ و سەقەما ژدەرڤە! ژ بلێ ژن و مێران ژی، هوین ڤێ بکەن نموونە هەر شەڤ هەرن و سەرەدانا مالەکا (خوەشتڤیەکێ) خوە بکەن هەر ڕۆژ بۆ ئێک هەیڤ ل سەر ئێک، ئەرێ کا دێ پێشوازیا وان (خوەشتڤیان) ل ڕۆژا ئێکێ و ڕۆژا بیستێ وەکی ئێک بیت؟ مەزنان ژی ژ مێژە دگۆت” دویرترا، شرینترا”. ڕاستی ژی دڤێت ڕێز ل سنۆرێن تاکەکەسی بهێتە گرتن. تۆ ژی بۆ ئێک هەیڤ ڤێ تویرا “ژویری” ل سەر پەیوەندیێن خوە بکاربینە، دێ دەرەنجام چ بن؟!

*ARTHUR SCHOPENHAUER – “PARERGA AND PARALIPOMENA” (1851) – ل ڤێرێ ئێکەم جار چیرۆکێ ڤەدگێڕیت

*SIGMUND FREUD – “GROUP PSYCHOLOGY AND THE ANALYSIS OF THE EGO” (1921) – ناقش فرويد تأثير النظرية على التحليل النفسي.

*JOHN BOWLBY – “ATTACHMENT AND LOSS” (1969) – تحليل لنظرية التعلق العاطفي وعلاقتها بمفارقة القنفذ.

*DEBORAH TANNEN – “YOU JUST DON’T UNDERSTAND” (1990) – يناقش التفاعل الاجتماعي وتأثير القرب والبعد في العلاقات.

*ROBERT STERNBERG – “THE TRIANGULAR THEORY OF LOVE” (1986) – تفسير لمستويات الحب وعلاقته بمفارقة القنفذ.

*ئامێدی، ڕێکێش. فەرهەنگا گۆتنێن مەزنان 5بەرگ. 2019