هێزا یاسایێ د جێبەجێکرنا وێ دایە

نڤیسین: چەکدار سەعدی یوسف
زانکویا جیهان-دهۆک/بەشێ یاسا

جێبەجێکرنا یاسایێ یەکسانییا تاکان د ناڤ کۆمەڵگەهێدا زامن دکەت، و ئێکەمێن پێنگاڤە بۆ زڤڕاندنا  باوەرییا خەلکی. هەروەسا بهێزبوونا پەیوەندیێن د ناڤبەرا تاکی و یاسایێدا و بەرقەراربوونا دادپەروەریێیە. چارەسەرییا ئاریشەیێن مە یێن  د ناڤ جڤاکیدا  ب ڕێکا  جێبەجیکرنا یاسایێ دێ هێنە چارەسەرکرن، ئانکو دڤێت دەزگەهێن پەیوەندیدار بریارێن یاسایێ وەک وێ جێبەجێ بکەن. هەر بۆ بیرئینان د خولێن پێشتوتر یێن پەرلەمانێ کوردستانێدا کۆمەکا ماددێن یاسایێ یێن دەرچووین ب تنێ هاتنە نڤسین د ناڤ نامیلکەکا جواندا  هاتنە نڤاندن! یان د ناڤ وەقائعا هەرێما کوردستانێ جهێ پێ پڕ کری، و میژووا دەرچوونا وێ ژی ل سەر تۆمارکریە. هەروەسا ل خوارێ یاسایێ ئیمزایا سەرۆکی هەرێما کوردستانێ یێ ل سەر کو دڤیت ژ ڕۆژا بەلاڤکرنا  وێ د ناڤ وەقائعیدا بچیتە د ناڤ بواری جێبەجکرنێدا.

ئەڤ ماددەیێن یاسایێ ژ لایێ ناڤەرۆک و شێوەی یاسایێڤە هیچ ئاریشەک تیدا نین. ژبەرکو ژ دەڤ کۆمەلەک یاسادانەرێن شارەزا و کەسێن پروڤیشنالڤە هاتنە دانان، پشتی دیالۆگەکا  تیرۆتەسەل و گفتوگۆیەکا چڕۆپڕ ل سەر هاتییە کرن پاشی دەنگدان ل سەر هاتییە کرن و ب دەنگێ زۆرینەیا پەرلەمانتاران یێن هاتنە پەسند کرن.

بەلێ ژ ڕوویێ پراکتیکیڤە هندەک ژ وان یاسان تا نوکە نەچوونە د بواری جێبەجیکرنێدا، بێی کۆ چ لێژنەیاکا چاڤدێریێ هەبیت چاڤدێری بۆ بکەت، بێگومان ئەڤە کارێ پەرلەمانێ کوردستانێ یە، چونکە پەرلەمانێ کوردستانێ هێزا یاسادانەرییا حکومەتا هەرێمێیە. ئانکۆ ئەرکێ پەرلەمانێ کوردستانێیە ڕابیت ب دروستکرنا لیژنەیەکێ بۆ دویڤچوونا ئەوان ماددێن یاسایی ئەوێن تا نوکە نەچووینە د بوارێ جێبەجکرنێدا.

هندەک نموونە ژ وان ماددێن یاسایی ئەوێن تا نوکە نەچوینە د بوارێ جێبەجکرنێدا:

 *یاسایا قەرەبووکرنێ ئەو کەسێن بێ تاوان دهینە دەستگێرکرن و پاشان دیار دبیت بێ تاوانن ل دویڤ یاسایا قەرەبووکرنێ یا هەریما کوردستانێ یاسایا ژمارە (١٥) سالا ٢٠١٠ ێ کو د هەردوو ماددین (٤ و٥ )ێدا هاتییە ئەوێن دهینە دەستەسەرکرین و دادگەهکرین حوکمکرن و پاشی  بێ تاوانییا وان دیار دبیت  ل ئەوێ دەمی دشێن ب چەند ڕێکارێن یاسایی داخوازا قەرەبوویێ بکەن، لێ ب مخابنیڤە گەلەک کەسێن وەسا یێن هاتن ڕویدان و خودانێن کەسی نەهاتینە قەرەبووکرن.

*یاسایا  بەرەنگاریبوونا جگارەکیشان  یاسایا  ژمارە (٣١) سالا ٢٠٠٧ێ  ل پەرلەمانێ کوردستانێ دەرکەفتی، ب هەمان شێوە وەک پێدڤی نەهاتییە جێبەجکرن ، ژبەرکو ل گور ئەڤێ یاسایێ ل جهین گشتیدا نابیت جگارە بهێن کێشان، ب مخابنیڤە کەس پێگریێ ب ئەڤێ یاسایی ناکەت و پترییا مە سەرپێچییا ئەڤێ یاسایێ دکەن، ژبەر لایەنێ جێبەجێکار ب کاری خۆ یێ پێدڤی ڕانابیت و وان کەسان سزا بدەن ؛ ئەوێن سەرپێچیا ئەڤێ یاسایێ دکەن ل جهێن گشتی جگاران دکێشن و ئەو کەسێن سەرپێچا ئەڤێ یاسایێ دکەت ب کوژمێ ١٠ هزار دینارا دێ هێتە سزادان لێ  مخابن ئەڤ یاسایە ب تنێ وەک ناڤێ یێ هەیی و هێزا خۆ یا ژدەستدای.

*یاسایا سزای سێدارەدانێ  ژ یاسایا سزای ل ماددا (٤٠٦) برگا( ٣١)ێدا  هەر ژ دەستپێکا دروستبوونا پەرلەمانی و حکومەتا هەرێما کوردستانێ کۆمەلەکا کەسێن تاوانبار سزایێ سێدارەدانێ بۆ وان یێ دەرچووی و  نە سزایێ وان دهێتە جێبەجێکرن و نە یاسا دهێتە هەموارکرن.

*یاسا قەدەغەکرنا فرە ژنیێ یاسایا ژمارە (١٥) سالا ٢٠٠٨ێ دەرچووی ل پەرلەمانێ کوردستانێ زۆرترن گفتوگۆیێن ل سەر هاتینە کرن ل سەر بابەتی ئەو کەسێن هەڤژینا دوویێ دئینن، بەلێ تا نوکە وەک پێدڤی کار پێ نەهاتییە کرن و یێ بوویە ئاریشە بۆ هندەک جهێن دەڤەرێن دەرڤەی هەریما کوردستانێ  دەڤەرین ماددێ ( ١٤٠)ێ، ژبەرکو پەنایێ بۆ دادگەهێن وان دەڤەرا دبەن ل گور یاسایا باری کەسایەتییێ یا  عێراقی  هەڤژینا دووی مار دکەن ئەڤە ژی دبیتە ئەگەرێ قەربالغەکا زۆر ل سەر ئیدرەیان وان دەڤەرا.

ل گور یاسایا فرە ژنیێ یا هەریما کوردستانی  هیچ پیاوەکی بۆ  نینە زێدەتر ژ ئیک هەڤژینێ پتر بینت،  ژبلی ئەڤان حالەتان ئەگەر هەڤژینا وی نەخوش بیت یان نەزۆک بیت و زەلامی شیانێن دارییێن موکم هەبن و سوزا دادپەروەریێ بدەت د ناڤبەر هەردووکاندا  ل سەر ئەڤان هەمی مەرجانژیدا دڤێت هەڤژینا ئیکێ ڕازبوونا خۆ ل سەر بدەت. 

ئەڤە چەند نموونەک بوون ژ ئەوان یاسایان  ئەوێن ب تنی هاتین نڤسین وەک ناڤ هەبوونا وان یی هەی و  بەلێ د واقعیدا ناهێن جێبەجێکرن و کار پێ ناهێت کرن ،بێگومان ئەڤە ژی دزڤڕیت بۆ کێمتەرخەمییا پەرلەمانی کو هیچ لیژنەیەکا چاڤدریریێ نینە دویڤچوونا ئەڤان یاسایان بکەت، هەروەسا لێپرسینێ ژ دەسهەلاتا جێبەجێکار بکەت” ئایا ئەگەرێن چنە یاسای ناهیت جێبەجکرن؟”.